Katılım Bankacılığı; fon toplama ve kullandırma işlemlerinde "faiz" aracını kullanmayan, onun yerine fon toplama işleminde kar ve zarara katılma modelini, fon kullanma işleminde de müşteriye doğrudan nakit verme yerine mal ve hizmet tedariki, kiralanması, kar/zarar ortaklığı yatırımı modellerini uygulayan bir bankacılık türüdür . Katılım bankaları son 4 yılda toplam aktifleri, öz varlıkları, kullandıkları ve topladıkları fonları neredeyse ikiye katlamışlardır.  Peki katılım bankalarının fon toplama ve kullandırma yöntemleri nelerdir?

İslami bankalar cari hesap ve katılım hesabıyla fon toplamaktadır. Burada söz konusu olan cari hesap vadesiz mevduat hesabına benzemektedir. Zira faiz kullanılmaz, güvenli bir şekilde para saklanır. Katılım hesapları ise hesap sahibi ile banka arasında kâr-zarar ortaklığı kurar, hesaba yatırılan para bankanın çeşitli projelerinde kullanılır. Katılım hesaplarında toplanan fonlar, faizsiz bankacılık ilkeleri doğrultusunda çeşitli sektörlerin finansmanında kullanılır. Yatırılan paralar banka tarafından çeşitli projelerde değerlendirildiği için yatırılan ana paranın dahi geri ödeneceğini taahhüt edilmez. Zira söz konusu olan hesap sahibi ile banka arasındaki kar-zarar ortaklığıdır. Katılım hesapları ülkemizde TL, Euro, Dolar üzerinden açılabilmektedir. Katılım bankaları kendisine başvuran müşterilere doğrudan ihtiyaçları olan krediyi vermez, bunun yerine müşterilerinin ihtiyaç duyduğu varlıkları kendisi satın alır ve bunları daha sonra müşterilerine satar.  
Katılım bankalarının fon kullandırma yöntemleri şu şekildedir:

Emek Sermaye Ortaklığı, Mudârebe, Mudarabah, المضاربة) el-Mudârebe), القراض) el-Kırâz): 

Sermaye sahibiyle işletme kabiliyetine sahip tarafın bir taraftan sermaye diğer taraftan iş gücü (emek) olmak üzere ortaklık kurmasıdır. Bu ortaklıktan doğacak kar tarafların aralarında yaptıkları sözleşmeye göre paylaşılır. Zarar ise işletmecinin kasıt, kusur ve sözleşme şartlarına aykırı davranışı yoksa sermayeden karşılanır. Örneğin, Katılım Bankalarında açılan katılma hesaplarında böylesi bir ortaklık söz konusudur. 

[1] tkbb.org.tr,e.t. 18.12.19

[1] Dr. MercanHatipoğlu, Dünyada ve Türkiye’de İslami Finans, 2019, s.140 vd.

[1] Dr. Mercan Hatipoğlu, Dünyada ve Türkiye’de İslamiFinans, 2019,s.80 vd.

Sermaye Ortaklığı, Müşâreke, المشاركة (el-Müşâreke): 

Tarafların ortaklaşa sermaye koymasını, birlikte iş yapmasını ve meydana gelecek kâr veya zararı paylaşmasını esas alan ortaklıktır.

Yatırım Sertifikası, Kira Sertifikası, Sukuk, Sharia Compliant Bonds, الصكوك (es-Sukuk): 

İslâm hukukuna uygun bir ticâri işleme katılma imkanı sunan ve bu ticâri işlemden kaynaklanan gelirde pay sahibi olmayı sağlayan sertifikalardır. Örneğin Katılım Bankacılığında kiraya verilmek üzere satın alınacak bir binanın hisseleştirilerek sertifikalarla piyasada satılması durumunda, bu sertifikalardan alanlar ellerindeki sertifikaların temsil ettiği oranda varlıkta hissedar olurlar. Dolayısıyla payları oranında kira gelirinde de hak sahibidirler. Bu sertifikalar temsil ettikleri varlığa bağlı olarak ikinci elde alınıp satılabilme imkanına da sahiptirler.  

Katılım bankaları her ne kadar faiz kullanmaksızın fon topluyor ve kullandırıyorsa da söz konusu bankaların diğer mevduat banka faizlerine yakın kar payı dağıttıkları ileri sürülüyor. Türkiye Katılım Bankaları Birliği bu hususa şöyle bir açıklık getirmiştir:

“Bir çok çevrede zaman zaman dile getirilen bu soru veya şüphe, öncelikle doğru bilgiden kaynaklanmıyor. Bir kere, bankalar arasında bile büyük faiz farkları varken kâr payları ile faizler arasında bazı dönemlerde rastlanan arızî yakınlığı genelleştirerek oradan bazı yargılara varmak, doğru neticeler vermez. Diğer taraftan bankalar paranın yatırılması aşamasında vereceği faiz oranını belirliyor. Oysa katılım bankaları geçerli kâr marjları üzerinden parayı değerlendirip, kazandığını paylaşıyor. Önceden bir belirleme kesinlikle mümkün olmadığı için zaten bankaların takip edilmesi gibi bir durum söz konusu değil. Reel ekonomik piyasada çok farklı sektörlerde ve ekonominin zorunlu kıldığı kâr hadleri dahilinde çalışıldığından normal kazanç seyrinin dışına çıkılması da zaten iktisaden mümkün değildir. Kaldı ki dağıtılan kâr payları bankaların faiz oranlarına çok yakın bile olsa bu yapılan işin aynı olduğu anlamına gelmez.” 

Ön Ödemeli Alım, Selem, Selef, السلم (es-Selem) :

Paranın peşin misli malın veresiye olduğu satım demektir. Piyasada emsali bulunabilen bir malın borçlanılıp mal bedelinin peşin alındığı sözleşme türüdür. Teslimi sözleşmede belirlenen vadede gerçekleşecek malın cinsi, niteliği ve miktarı hiçbir muğlaklık olmaksızın tam ve net olarak sözleşmede belirtilmelidir. Sözleşmenin yapısı itibariyle ürünün alıcısı, fiyat artışına karşı kendisini korumuş olur. 

Bu sözleşmede banka,müşterisi tarafından istenen malın tedarikini sağlar. Banka malı ilgili firmadan müşterisinin istediği miktarda sipariş eder, parayı peşin öder ve satın alır. Ürün banka tarafından tedarik edildikten sonra ise vadeli olarak banka müşterisine satılır. 

Eser Sözleşmesi, Istisna’, اإلستصاع (el-İstisna’) : 

İstisna akdi yapım gerektiren ürünleri konu alır. Taraflardan biri (müstasni’) yapım gerektiren bir işi taahhütte bulunana (sâni’) sipariş verir. Bu sözleşmelerde ürünün yapım malzemeleri de taahhütte bulunan tarafından temin edilir. Sipariş edilen ürün üretilemediği sürece sipariş alanın hiçbir maddi hakkı olmaz. Yapılacak ürünün niteliklerinin, miktarının, işin ve bedelin vâdesinin belirlenmesi gerekir. Müteahhite daire yaptırmak, marangoza dolap yaptırmak ve terziye elbise diktirmek eser sözleşmesine örnektir. Katılım Bankaları toplu konut ve alt/üst yapı projelerinde bu enstrümanı kullanırlar. 

İstisna türünde banka henüz var olmayan, üretilecek bir malı bugünden satar. Bu sözleşme genelde tarım, inşaat, konut finansmanında, müteahhitlik işlerinde, gemi yapımı işlerinde katılım bankaları tarafından kullanılır. 

Vadeli Al-Peşin Sat, Commodity Murâbaha, التورق (et-Teverruk) : 

Bir malın vadeli bedelle alındıktan sonra ilk satıcısı dışında bir tarafa peşin bedelle satılmasıdır. Bu işlemde para karşılığı alınıp satılan malın para ya da para kabul edilen bir başka varlık olmaması ve her iki akdin de İslâm hukukunda akitlerde aranan temel şartları haiz olması gerekir. Örneğin 25.000 TL’ye 12 ay vadeyle satın alınan bir arabanın piyasada peşin 23.000 TL’ye satılması vadeli al-peşin sat (teverruk) işlemidir. 

Banka bu işlem türünde bir malı peşin alır ve müşterisine malı vadeli şekilde satar. Zira katılım bankaları nakit kredi veremeyeceğinden müşterisinin nakit ihtiyacını karşılamak için bir mal üzerinden işlem yapmaktadır.  

Türkiye’de faaliyet süren katılım bankaları hangileridir?

•Ziraat Katılım Bankası

•Vakıf Katılım Bankası

•Kuveyt Türk Katılım Bankası

•Türkiye Finans Katılım Bankası

•Albaraka Türk Katılım Bankası

•Bank Asya Katılım Bankası'dır.