Petrol endüstrisi petrolün aranması, çıkarılması, rafine edilmesi, depolanması ve nihayet üretilen ürünlerin dağıtım şirketleri tarafından kullanıcılara ulaştırılması aşamalarını kapsayan entegre bir yapıya sahiptir. Uluslararası petrol hukukunda bu aşamalar şu şekilde tanımlanmıştır;

i.“upstream, üst faaliyet grubu” ham petrol arama ve üretim faaliyetleri,

ii.“midstream, orta faaliyet grubu” taşıma ve depolama faaliyetleri,

iii.“downstream, alt faaliyet grubu” toptan satış ve perakende satış faaliyetleri.

Uluslararası hukukta “upstream” olarak tanımlanan ham petrolün arama ve üretim faaliyetleri Türk mevzuatında 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu kapsamında, midstream/orta ve downstream/alt faaliyet grubu olarak tanımlanan faaliyetler ise 20.12.2003 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bu kanunla birlikte petrol piyasası, tebliğlerle düzenlenen, akaryakıt fiyatlarının Devlet tarafından belirlendiği, piyasa aktörlerinin kamuya ait şirketlerden oluştuğu, kaçak ve standart dışı üretimin bulunduğu, kayıt dışılığın hat safhada olduğu ve kamu denetiminin yetersiz kaldığı bir yapıdan çıkarak temel bir yasaya kavuşmuş ve Türkiye’deki enerji piyasasını düzene kavuşturan, denetleyen, sağlıklı olarak gelişmesini sağlayan, tüzel kişiliği haiz Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) piyasa aktörlerinin karşısına muhatap olarak çıkarılmıştır.

Bu kapsamda EPDK: “4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu (2001), 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu (2001), 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu (2003), 5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu (2005), 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (2013) ile kendisine verilen görevleri ifa etmekte ve yetkileri kullanmaktadır.

Söz konusu Kanunlar ile elektrik, doğal gaz, petrol ve LPG'nin; yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir enerji piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması amaçlanmaktadır.”

EPDK’ya yüklenen bu amaç 5015 sayılı kanunla da uyumludur. 5015 sayılı kanunun amacı yurt içi ve yurt dışı kaynaklardan temin olunan petrolün doğrudan veya işlenerek güvenli ve ekonomik olarak rekabet ortamı içerisinde kullanıcılara sunumuna ilişkin piyasa faaliyetlerinin şeffaf, eşitlikçi ve istikrarlı biçimde sürdürülmesi için yönlendirme, gözetim ve denetim faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlamaktır.

Bu kapsamda petrol piyasasında “lisans uygulaması” bulunmaktadır. 5015 sayılı kanunun 2. maddesi uyarınca “Lisans: Bu Kanuna göre gerçek ve tüzel kişilere piyasada faaliyet gösterebilmeleri için Kurul tarafından izin verildiğini gösterir belgeyi” şeklinde tanımlanmaktadır. Piyasa faaliyeti ise “Piyasa faaliyeti: Petrolün; ithalini, ihracını, rafinajını, işlenmesini, depolanmasını, iletimini, ihrakiye teslimini, taşınmasını, dağıtımını, bayiliğini” şeklinde tanımlanmaktadır.

Petrol ile ilgili lisans yükümlülüğü madde 3’de tanımlanmış olup bu madde uyarınca;

a) Rafinaj, işleme, madeni yağ üretimi, depolama, iletim, serbest kullanıcı ve ihrakiye faaliyetlerinin yapılması ve bu amaçla tesis kurulması ve/veya işletilmesi,

b) Akaryakıt dağıtımı, taşıması ve bayilik faaliyetlerinin yapılması, 

için EPDK’dan lisans alınması zorunlu tutulmuştur. Bu madde açıkça göstermektedir ki, piyasa faaliyeti olarak sayılan ithalat ve ihracat için lisans alınması gerekli görülmezken, piyasa faaliyeti olarak tanımlanmayan madeni yağ üretimi ve serbest kullanımı için lisans alınması zorunlu tutulmaktadır.

Lisanslara ilişkin usul ve esaslar, 17/06/2004 tarihli ve 25495 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Petrol Piyasası Lisans Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Bu yönetmelik EPDK’nın petrol piyasasında lisans işlemlerine yönelik görev, yetki ve sorumluluklarına, lisanslarda yer alması gereken hükümlere, lisans sahiplerinin hak ve yükümlülükleri ile bildirim ve kayıt düzenine ilişkin usul ve esasları belirlemektedir.

Kaynakça:
Mehmet Suat Kayıkçı, Petrol Piyasası Hukuku, Şubat 2015
Leyla Huseynbeyli, Uluslararası Enerji Hukukunda Petrol ve Doğalgaz Ticareti, İstanbul 2015
Cansu Dağ, Enerji Alanında Mali Düzenlemelerin Rolü ,Eylül 2017